Dernekler, tüzüklerinde yer alması şartı ile genel kurul kararı ile faaliyetlerini yürütmek amacıyla gerekli gördükleri yerlerde şube açabilirler. Şubeler, görev ve yetkileri dernek tüzüğünce belirlenmiş, derneğe bağlı tüzel kişiliği bulunmayan yapılardır. Kendilerine verilmiş olan yetki ile şubenin bulunduğu bölgede derneğin amacını gerçekleştirmek adına faaliyet yürütürler. Şubelerin tüzel kişiliklerinin bulunmadığı için davalarda taraf olma ehliyeti de yoktur. Dolayısıyla şubenin yapmış olduğu eylemden dolayı davanın dernek şubesine değil dernek aleyhine açılması gerekmektedir. Nihai olarak bütün yasal sorumluluk dernekler üzerinedir. Yargıtay da dernek şubesi aleyhine açılan davayı temsilcide yanılma olduğu gerekçesiyle bozma kararı vermiştir (Yargıtay 18. Hukuk Dairesi 2012/6219 E. 2012/8105 K.).
Her şubede aynı derneklerde olduğu gibi genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu organlarının bulunması zorunludur. Denetim kurulunun bulunmadığı durumda ise en azından denetçinin bulunması gerekmektedir. Bu organlara ilişkin Türk Medeni Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanır. Şubeler olağan genel kurul toplantılarını merkez genel kurul toplantısından en az iki ay önce tamamlamak ve genel kurul sonuç bildiriminin bir örneğin, toplantının yapıldığı tarihten itibaren otuz gün içerisinde genel merkezlerine ve mülki idare amirliğine bildirmek zorundadırlar.
Şubenin Kuruluşu
Bir derneğin şube açabilmesi için öncelikle dernek tüzüğünde derneğin şube açabileceğinin belirtilmesi gerekmektedir. Her ne kadar Medeni Kanun’da bu duruma yönelik bir düzenleme olmasa da Dernekler Kanunu’nun dördüncü maddesi g bendinde “Derneğin şubesinin bulunup bulunmayacağı, bulunacak ise şubelerin nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri ile dernek genel kurulunda nasıl temsil edileceği” yazdığından bir derneğin şube açabilmesi için tüzüğünde şube açabileceğinin yazılmış olması gerekmektedir. Tüzüklerinde şube açabileceği belirtilen dernekler, genel kurulun şube açma kararı almasından sonra yönetim kurulu üç kişilik bir kurucular kurulu belirler. Eskiden Medeni Kanun’da şube kurucularının şubenin bulunduğu yerde en az altı aydan beri oturma zorunluluğu bulunmaktaydı ancak daha sonra bu hüküm kaldırılarak bu zorunluluk ortadan kalktı. Yönetim kurulunca yetki verilen kurucular, şubenin açılacağı yerin en büyük mülki idare amirine şube kuruluş bildirimini ve gerekli belgeleri gönderirler. Şubenin kuruluş prosedürünün nasıl gerçekleşeceği ve kuruluş için hangi belgelerin gerektiği Dernekler Yönetmeliği’nde belirtilmiştir. Dernekler Yönetmeliği’nin yedinci maddesine göre dernek şubesinin kurulabilmesi için gerekli belgeler şunlardır:
“Tüzüklerinde şube açabileceği belirtilmiş dernekler, genel kurullarınca yetki verilen yönetim kurullarının yetkili kılacakları en az üç kişinin imzaladığı (Mülga ibare:RG-30/10/2011-28100)(…) Kuruluş Bildirimini (EK- 2) ve aşağıda belirtilen eklerini şubenin açılacağı yerin mülki idare amirliğine verirler.
a) (Mülga:RG-30/10/2011-28100
b) (Mülga:RG-30/12/2009-27448)
c) Şube kurucuları arasında tüzel kişiliklerin bulunması halinde; bu tüzel kişilerin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluşuna ait belgeler ile tüzel kişiliklerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın (Değişik ibare:RG-9/7/2020-31180) örneği,
d)Kurucular arasında yabancı uyruklular varsa, bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir belgelerin (Değişik ibare:RG-9/7/2020-31180) örnekleri,
e) Geçici yönetim kurulu üyeleri ile yazışma ve tebligatı almaya yetkili kişi veya kişilerin adı, soyadı, yerleşim yerlerini ve imzalarını belirten liste,
f) Şube açılması için yönetim kuruluna verilmiş yetkiyi gösteren genel kurul kararının (Değişik ibare:RG-9/7/2020-31180) örneği,
g) Kurucu olarak yetkilendirilmiş kişiler için alınmış dernek yönetim kurulu kararı(Değişik ibare:RG-9/7/2020-31180) örneği. (Mülga ikinci fıkra:RG-9/7/2020-31180)
Çocuk derneklerinin şubelerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamazlar, ayrıca çocuk dernekleri şubelerinde kuruluş bildirimine, kurucu çocukların yasal temsilcilerinin izni eklenir.”
Belgelerin mülki idare amirliğine teslim edildikten sonra işleyen prosedür ise Dernekler Yönetmeliği’nin sekizinci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre şube kuruluş bildirimi ve ekleri mülki idare amirliğine teslim edildikten sonra kuruluş bildirimleri için alındı belgelerinin düzenlendiği tarihten itibaren altmış gün içinde mülki idare amiri veya mülki idare amiri tarafından yetki verilen sivil toplumla ilişkiler birimi tarafından belgelerin mevzuata uygunluğu incelenir. Tüzüğü incelemeden geçmemiş veya inceleme sırasında belirlenen kanuna aykırılıkları veya eksiklikleri tespit edildiği takdirde bu durumu gidermesi için başvuruda bulunan derneğe bu durum bildirilir. Yapılan tebligat üzerine süresi içerisinde kanuna aykırılıkları ve eksiklikleri gidermeyen derneklerin, şubesi açılamaz. Şube kuruluş bildirimi ve eklerinin incelenmesinde, sonucun kuruculara bildirilmesinde derneklere ilişkin hükümler uygulanır. Yapılan inceleme sonucunda derneğin şube açması hukuka uygun bulunursa şube, şube merkezinin bulunduğu yerin il müdürlüğünce kütüğe kaydedilir.
Dernek Şubelerinin Kapatılması
Dernek şubelerinin nasıl kapatılacağına dair kanunda veya yönetmenlikte bir hüküm bulunmamaktadır ancak şube açma yetkisine sahip olan dernek genel kurulunun aynı zamanda şubeyi kapatma yetkisine de haiz olduğunu söyleyebiliriz. Dernek tüzüğünde yönetim kuruluna şube kapatma yetkisi verilmiş olsa bile, tüzükler kanuna aykırı düzenlenemeyeceği için yönetim kurulunun genel kurul tarafından verilmedikçe böyle bir yetkisi yoktur. Bu nedenle dernek yönetim kurulu tarafından genel kurul tarafından verilmiş bir yetki devri dayanmadıkça verilen dernek şubesinin kapatılması kararı geçersizdir. Yönetim kurulunun yetkisinin dışına çıkarak alınan bu karara karşı tüm dernek üyeleri, kararın iptali için dava açabilir. Ayrıca şubeler de aynı dernekler gibi olağan genel kurul toplantısını iki defa üst üste yapmazlar ise mahkeme kararı ile feshedilirler.
Kaynakça
Akipek, Akıntürk, Ateş T. A. (2020). Kişiler Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları.
SAKA, Z. (2010). Dernekler Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık.
