Derneklerin temel amacı ve güdüsü derneği oluşturan üyelerin amaçlarını yerine getirmektir. Bu nedenle de dernekler tüzüklerinde yer alan amacı en hızlı ve eksiksiz şekilde gerçekleştirmek üzere başta kanunların ve tüzüğünün dışına çıkmamak üzere etkinlikler gerçekleştirirler. Bazı durumlarda ise derneğin amacını tek başına gerçekleştirmesi oldukça güç olabilmektedir. Nasıl ki kişiler belli bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelerek dernekleri kuruyorlar ise benzer şekilde de derneklerin aynı amacı taşıyan diğer dernek ve sivil toplum kuruluşları ile bir araya gelme ihtiyacı doğmuştur. Bu ihtiyaç doğrultusunda da kanun koyucu, derneklerin bir araya gelerek federasyon ve konfederasyon gibi üst kuruluş kurabilmelerine imkan sağlamıştır.
I- Federasyon
Dernekler alanında temel üst kuruluş federasyonlardır. Federasyon, kuruluş amaçları aynı olan en az beş derneğin yine aynı amacı gerçekleştirmek üzere bir araya geldikleri üst kuruluşlardır (TMK md. 96). Federasyonların da aynı dernekler gibi tüzükleri bulunur. Kuruluşta yer alan dernekler, kuruluş aşamasında kurucu, kuruluş tamamladıktan sonra ise üye sıfatına sahip olurlar. Bir derneğin federasyona üye olabilmesi için derneğin tüzüğünde yer alan amaç ile federasyonun amacının aynı olması gerekmektedir[1]. Federasyonların tüzel kişiliği, kuruluş bildirimi, tüzük ve belgelerin yerleşim yerinin en büyük mülki idare amirine verilmesiyle başlar. Federasyona üye dernek sayısı beşin altına düştüğü durumda, üç ay içerisinde eksiklik giderilmez ise federasyon için kendiliğinden sona erme hükümleri uygulanır. Kuruluş istenen belgeler ise Dernekler Yönetmeliği EK-2 de düzenlenmiştir. Buna göre;
- Kurucu dernek temsilcileri tarafından imzalanmış bir adet federasyon tüzüğü,
- Federasyon kurulması yönünde derneklerce alınmış genel kurul karar örneği,
- Kurucuların derneği temsil etmekle yetkilendirildiğine ilişkin ilgili dernek yönetim kurullarının karar örneği,
- Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek ve vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar bulunması halinde, bu tüzel kişilerin federasyona kurucu olabilmesine dair İçişleri Bakanlığı’nca izin verildiğini belirten federasyon kurucuları tarafından imzalanmış yazılı beyan,
- Geçici yönetim kurulu üyeleri ile yazışma ve tebligatı almaya yetkili kişi veya kişilerin adı, soyadı, yerleşim yerlerini ve imzalarını belirten liste veya yazı
II- Konfederasyon
Konfederasyonlar, kuruluş amaçları aynı olan en az üç federasyonun yine bu amacı gerçekleştirmek üzere bir araya geldiği dernek üst kuruluşudur (TMK md. 97). Konfederasyonların kendisini meydana getiren federasyonlardan ayrı bir tüzüğü bulunur. Konfederasyonun kuruluşunda yer alan federasyonlar başta kurucu, kuruluşun ardından ise üye sıfatına sahip olurlar. Bir federasyonun konfederasyona üye olabilmesi için tüzüğünde yer alan amaç ile konfederasyonun amacının aynı olması gerekmektedir. Konfederasyonların tüzel kişiliği, kuruluş bildirimi, tüzük ve belgelerin yerleşim yerinin en büyük mülki idare amirine verilmesiyle başlar. Konfederasyona üye federasyon sayısı üçün altına düştüğü durumda, üç ay içerisinde eksiklik giderilmez ise konfederasyon için kendiliğinden sona erme hükümleri uygulanır. Kuruluş istenen belgeler ise Dernekler Yönetmeliği EK-2 de düzenlenmiştir. Buna göre;
- Kurucu federasyon temsilcileri tarafından imzalanmış bir adet konfederasyon tüzüğü,
- Konfederasyon kurulması yönünde federasyonlarca alınmış genel kurul karar örneği,
- Kurucuların federasyonu temsil etmekle yetkilendirildiğine ilişkin ilgili federasyon yöneyim kurullarının karar örneği,
- Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek ve vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından kurulan federasyon niteliğindeki tüzel kişiliklerin bulunması halinde, bu tüzel kişilerin konfederasyonlara kurucu olabilmesine dair İçişleri Bakanlığınca izin verildiğini belirten konfederasyon kurucuları tarafından imzalanmış yazılı beyan,
- Geçici yönetim kurulu üyeleri ile yazışma ve tebligatı almaya yetkili kişi veya kişilerin adı, soyadı, yerleşim yerine ve imzalarını belirten liste.
III-Federasyon ve Konfederasyonlara Uygulanacak Ortak Hükümler
Federasyon ve konfederasyonlar için uygulanacak hükümler çoğunlukla Medeni Kanun’da ortak olarak düzenlenmiştir. Çoğu noktada ise dernekler için uygulanan hükümlerin, aynı zamanda federasyon ve konfederasyonlar için de uygulanması öngörülmüştür. Örneğin federasyon ve konfederasyonların kuruluş işlemleri için Dernekler Yönetmeliği’nin dernekler ile ilgili yönetmeliği uygulanır. Dernekler bağlı oldukları federasyonun, federasyonlar da bağlı oldukları konfederasyonun genel kurulunda en az üçer üye ile temsil olunur (TMK md. 98). Genel kurulda temsil edecek üyeler, ilgili derneğin veya federasyonun genel kurulunda seçilirler.
IV- Platform
Türk Medeni Kanunu’nda dernek üst kuruluşları olarak yalnızca federasyon ve konfederasyonlar düzenlenmiştir. Federasyonun ve konfederasyonun kuruluşu için ise amaç birliğinin bulunması şarttır ancak dernekler hukuku insanların örgütlenmeye ihtiyacı doğrultusunda ortaya çıkmış olması ve serbestiyet ilkesinin ağır basması nedeniyle derneklerin, kendisiyle aynı amacı taşımayan diğer derneklerle ve hatta dernek dışındaki diğer sivil toplum örgütleriyle bir araya gelerek platform oluşturma imkanı tanınmıştır. Dernekler Kanunu’nun 25. maddesinde düzenlenen platformlar; derneğin amacıyla ilgisi bulunan ve kanunla yasaklanmayan alanlarda, kendi aralarında veya vakıf, sendika ve benzeri sivil toplum kuruluşlarıyla ortak bir amaç doğrultusunda yetkili organların kararı ile kurulan oluşumlardır. Platformlar, kanunların dernekler için yasakladığı amaç ve faaliyet konuları doğrultusunda kurulamazlar ve faaliyet gösteremezler. Derneklerin platform kuruluşunda yer alması için veya kurulu bir platforma dahil olabilmesi için dernek genel kurulundan bu yönde bir karar verilmesi gerekmektedir. Daha sonra dernek tarafından seçilecek temsilci ve diğer kuruluşların temsilcileri bir araya gelerek içerisinde platformun oluşum amacının, çalışmaların yürütüleceği yerleşim yerinin ve yönetim grubu üyelerinin yer aldığı mutabakat tutanağı[2] düzenlenir ve platform faaliyetlerine başlar.
